Tanı
Lipodistrofi, genel veya kısmi adipoz doku yokluğu ile ilişkili, nadir bir hastalıklar grubudur. Görünümünün spektrumu geniş çapta değişebilir ancak genellikle insülin direnci gibi metabolik değişiklikler eşlik eder; bu, tedavisi zor olan diyabet, dislipidemi ve kardiyovasküler komplikasyonlara yol açar. Nadir bir hastalık olmasından dolayı, çoğu klinisyen lipodistrofi tanı ve tedavisine aşina değildir, bu nedenle lipodistrofi tanısı kolaylıkla gözden kaçabilir.
Lipodistrofiyi nasıl fark edebilirim?
Jeneralize ve parsiyel lipodistrofiyi farketmek zor olabilir. Eğer hastanızda lipodistrofiden şüphe ediyorsanız, Araujo-Villar D et al.1 yayını baz alınarak düzenlenmiş bu anket, hastalık şüphenizi doğrulamak için yardımcı olabilir.
Adipoz doku kaybı geri döndürülebilir nitelikte mi?
Evet
Hayır
Hastanız lipodistrofi değil.
Yaşlanma belirtileri mevcut mu?
Evet
Hayır
Hastanızda progeria sendromu olabilir.
Yağ kaybı genel mi, parsiyel mi yoksa lokalize mi?
Jeneralize
Parsiyel
Lokalize
Hastanızda aşağıdaki sebeplere bağlı olarak lokalize lipodistrofi olabilir:
- Semisirküler lipodistrofi
- Santrifugal lipodistrofi
- Pannikülite bağlı lipodistrofi
- İlaç enjeksiyonları
Akraba evliliği veya etkilenmiş başka aile bireyleri mevcut mu?
Evet
Hayır
Hastanızda konjenital jeneralize lipodistrofi (Berardinelli-Seip Sendromu) olabilir.
İlk belirtiler 1 yaşından önce mi ortaya çıkmış?
Evet
Hayır
Hastanızda konjenital jeneralize lipodistrofi (Berardinelli-Seip Sendromu) olabilir.
Yağ kaybı çocukluk döneminde mi gerçekleşmiş?
Evet
Hayır
Enflamasyon bulguları belirgin mi?
Evet
Hayır
Hastanızda antienflamatuar lipodistrofi olabilir.
Baş/boyun veya kalça/bacak bölgelerinde yağ depolanması var mı?
Baş/Boyun
Kalça/Bacak
Hastanızda edinilmiş parsiyel lipodistrofi (Barraquer-Simons Sendromu) olabilir
Hastanıza çocukken kemik iliği nakli yapılmış mı?
Evet
Hayır
Hastanızda kemik iliği transplantına bağlı lipodistrofi olabilir
Hastanızda familyal parsiyel lipodistrofi (Dunnigan/Köbberling tipi) olabilir
Hastanızda oto-immün bir rahatsızlık veya pannikülit var mı?
Evet
Hayır
Hastanızda edinilmiş jeneralize lipodistrofi (Lawrence Sendromu) olabilir.
Hastanızda edinilmiş jeneralize lipodistrofi (Lawrence Sendromu) olabilir.
VEYA
Hastanızda konjenital jeneralize lipodistrofi (Berardinelli-Seip Sendromu) olabilir.
Genetik Test
Lipodistrofinin konjenital ve ailevi formlarnda, genetik test lipodistrofi sınıflandırması için çok faydalıdır. Bununla birliklte, FPLD1 gibi bazı kalıtsal tipler için genetik defektler henüz belirlenmemiştir. Genetik sebep ortaya konduktan sonra, hastaya genetik danışmanlık vermek ve aile taraması yapmak uygun olacaktır.
Lipodistrofinin farklı formları nelerdir?
Lipodistrofiler heterojen görünümlü, subkutan yağ dokusunun kısmi veya genel kaybı ile karakterize edilen, hayatı tehdit edici çok nadir hastalıklardır. Hastalığın hem gözle görülen harici belirtileri hem de sadece muayenede ortaya çıkabilecek bulguları vardır. Her hastada semptomlar farklı şekilde kendini gösterir, ve bütün belirtileri bütün hastalarda olmaz. Hastalık 4 ana gruba ayrılır: KJL, EJL, FPLD, EPL.
Lipodistrofide görünüm heterojendir – ancak her zaman alta yatan sebep subkutan yağ dokusunun yokluğudur.
Jeneralize ve parsiyel lipodistrofide görsel tanı önemlidir, bu nedenle hastaların kıyafetsiz olarak muayene edilmesi şarttır. Bununla birlikte, bir lipodistrofi hastasının olağan dışı görünümüne ek olarak, göze çarpan başka klinik semptomlar da vardır. Bunlar esas olarak leptin eksikliği ve ektopik yağ depolanmasıdır. Leptin eksikliği genellikle pankreatit riskine yol açan yüksek trigliserid seviyelerine ve tedavisi zor diyabete yol açan insülin direncine neden olur.
Hastalarda hormon dengesizlikleri, doyumsuz açlık, hiperfaji ve yağ birikimine bağlı karaciğer hastalığı
olabilir. Lipodistrofi tedavi edilebilir bir hastalık olmasa da metabolik komplikasyonlarını önlemeye yardımcı olacak bazı tedaviler mevcuttur.
Farklı lipodistrofi alt tipleri için klinik özelliklere genel bir bakış aşağıdaki tabloda yer almaktadır:
JL ve PL için klinik bulgulara genel bakış1
Konjenital JL |
Edinilmiş JL |
Ailevi PL |
Edinilmiş PL |
|
|---|---|---|---|---|
Ortaya çıkma zamanı |
Bebeklikten erken çocukluğa |
Çocukluktan erişkin yaşa |
Çocukluktan erişkin yaşa |
Çocukluktan erişkin yaşa |
Yağ kaybı bölgeleri |
||||
Yüz ve boyun |
X | X | X | |
Göğüs(Üst gövde |
X | X | O | X |
Üst ekstremiteler |
X | X | X | X |
Alt ekstremiteler |
X | X | X | |
Karın içi |
X | O | ||
Yağ birikmesi |
||||
Yüz ve boyun |
O | |||
Kalça |
O | |||
Alt ekstremiteler |
O | |||
Karın içi |
O | O | O | |
Diğer belirtiler |
||||
Akselere lineer büyüme |
O | |||
Akromegaloid özellikler |
O | |||
Umbilikal belirginlik |
O | |||
Pannikülit |
O | |||
Hepatomegali |
O | O | O | |
Splenomegali |
O | O | ||
Akantozis nigrikans |
O | O | O | |
Hirsutizm |
O | O | O | |
Hiperfaji |
O | O | O | |
Hipogonadizm |
O | O | ||
Kadınlarda hiperandrojenizm |
O | O | ||
Asıl bulgular
Diğer bulgular
Referanslar:
1 Handelsman Y et al. The Clinical Approach To The Detection Of Lipodystrophy – An AACE Consensus Statement. Endocr Pract, 2013. 19(1): 107-116.
Lipodistrofinin klinik özellikleri
Jeneralize ve parsiyel, her iki formda da lipodistrofi ailesel veya edinilmiş olabilir; prevalansı milyonda 1'den (jeneralize formlar) ve milyonda 3'ten (parsiyel formlar) azdır. Kısmen tanımlanmış genetik özelliklere ve farklı bulgulara sahip başka alt tipler de vardır. Edinilmiş formların nedeni henüz yeterince açıklığa kavuşturulmamıştır. Otoimmün hastalık ve/veya enfeksiyöz nedenler tartışılmaktadır.
Jeneralize Lipodistrofi
Konjenital jeneralize lipodistrofi (KJL), doğumda veya bebeklik çağında ortaya çıkan otozomal resesif bir hastalıktır. KJL hastalarında serum leptin seviyeleri belirgin olarak çok düşüktür. Bununla birlikte, günün saatine göre değişiklik gösterebildiği ve cinsiyet, yaş, vücut kitle endeksi ve
metabolik duruma bağlı olduğundan, serum leptin düzeyleri tek başına tanı için yeterli bir parametre değildir. Bu nedenle, leptin için kabul edilmiş normal değer aralıkları henüz oluşturulamamıştır Jeneralize lipodistrofinin edinilmiş alt tipi (EJL), avuç içleri ve ayak tabanları dahil tüm vücudu etkileyen progresif subkutan yağ dokusu kaybı ile tanımlanır Genellikle adolesan dönemde ortaya çıksa da, hayatın herhangi bir döneminde görülebilir.
Parsiyel Lipodistrofi
Özellikle familyal parsiyel lipodistrofide (FPLD), hasta giyinik olarak muayene edildiğinde, subkutan yağ kaybı göze çarpmayabilir. Kol ve bacaklardaki subkutan adipoz doku kaybına özellikle dikkat edilmelidir. Tam tersi olarak, özellikle kadınlarda Cushingoid görünümle, yüz ve boyun bölgesinde yağ birikimi
görülebilir (bufalo veya boğa boynu). Ektopik, intra-abdominal yağ birikimleri ve buna bağlı olarak karın çevresi genişlemesi obez bir görünüme yol açabilir.
Parsiyel lipodistrofinin edinilmiş formunda (EPL), adipoz doku kaybı kademeli olarak gerçekleşir, baş bölgesinden başlar ve üst abdomene doğru ilerler. Bununla birlikte kalça ve alt ekstremitelerde yağ birikimi görülebilir. Tipik "heybe" görünümü gelişir
Alt Tipler
Farklı alt tipler hakkında daha detaylı bilgi için lütfen aşağıdaki resimlere tıklayınız. Burada gösterilen hastalar sadece vaka örnekleridir. Görünüm farklı alt tiplerde farklılık gösterebilir.
KJL |
EJL |
FPLD |
EPL |
|
|---|---|---|---|---|
Ortalama görülme yaşı |
0.3 yaş (0.0-12.0 yaş aralığı) |
5 yaş (0.0-15.0 yaş aralığı) |
9.9 yaş (0.0-16.0 yaş aralığı) |
8.2 yaş (0.5-16.0 yaş aralığı) |
Cinsiyet dağılımı |
1:1-2 |
1:3 |
1:1-2 |
1:4 |
Tipik görünüm |
|
|
|
|
Belirti ve semptomlar |
|
|
|
|
Görülen alt tipler: |
|
|
|
|
Ayırıcı tanı
Tanıya kadar geçen süreç zor ve uzun olabilir. Alt tipe bağlı olarak , lipodistrofi semptomlarının başlangıcı infantil ve adölesan dönemler arasında gerçekleşebilir. Hastalığıa bağlı komplikasyonlar farklılık göstermektedir. Özellikle, parsiyel lipodistrofili hastalar ergenlik dönemine dek hiç bir belirti vermeyebilir. FPLD’ye özellikle dikkat edilmelidir, zira sıklıkla trunkal obezite, Cushing sendromu ve multiple simetrik lipomatozis ile karıştırılabilmektedir. Bu sebeplerden dolayı, lipodistrofi olgularına sıklıkla yanlış tanı konmaktadır, ayırıcı tanı için ciddi kilo kaybına eşlik eden şu rahatsızlıklar gözden geçirilmelidir:
- Anoreksiya nevroza
- Kontrolsüz diabetes mellitus
- Tirotoksikoz
- Adrenokortikal yetmezlik
- Kanser kaşeksisi
- Kronik enfeksiyonlar
Hem şiddetli metabolik sendrom hem de lipodistrofide, ayırıcı tanıyı güçleştiren aşırı hipertrigliseridemi görülebilir
Referanslar:
1 Araujo-Villar D et al.(2019): Diagnosis and treatment of lipodystrophy: a step‑by‑step approach. J Clin Invest 42:61–73